یکی از مهم‌ترین آسیب‌های جدی به امنیت روانی کارمندان، آنجایی بروز پیدا می‌کند که آن‌ها توانایی یا زور درست کردن شرایط آزاردهنده اطراف خود را ندارند و با تحمل شرایط به‌جای تغییر آن به امنیت روانی یا نهایتاً سلامتی خود آسیب می‌زنند. شرایط آزاردهنده در محیط کار ازجمله آسیب‌های چشم‌گیری است که ربطی به مکان، میزان درآمد یا حتی نوع کار ندارد و تفاوت در روندها و درک افراد گاهی منجر به بروز آزار می‌شود. در ادامه با ایجاد پرسش‌هایی به سراغ پاسخ روانشناسان و روان‌درمانگران در این حوزه رفته‌ایم.
امنیت روانی چیست؟
«امنیت روانشناختی» یا «امنیت روانی» یک مفهوم مهم و کاربردی در روانشناسی سازمانی و صنعتی است. این مفهوم در واقع محیط کاری را توصیف می‌کند که در آن افراد می‌توانند بدون اینکه احساس کنند ممکن است مورد انتقاد، نادیده گرفته شدن یا تنبیه قرار گیرند، بتوانند صادقانه سوال بپرسند، نگرانی‌هایشان را به اشتراک بگذارند یا اشتباهات خود را بپذیرند. امنیت روانی کارمندان با عملکرد آن‌ها و حس رفاه نسبت مستقیم دارد و با افزایش اولی، دومی نیز افزایش می‌یابد.
آیا می‌توانم محیط کارم را تغییر دهم؟
«محیط کار، من را آزار می‌دهد. نمی‌توانم درست تمرکز یا کار کنم. دوست ندارم محیط کارم را ترک کنم. چگونه می‌توانم آن را تغییر دهم؟»
برای پاسخ به این سوال، اول‌ازهمه باید بدانیم محیط کار آزاردهنده دقیقاً چیست و چه ویژگی‌هایی دارد و چرا به آن صفت «آزاردهنده» اطلاق می‌شود. پیش از تعریف محیط کار آزاردهنده باید ابتدا با خودمان صادق باشیم و ببینیم سهم خودمان در این محیط چقدر است؛ اگر محیط واقعاً خارج از کنترل ما بود، می‌توان با کمک یک مشاور یا تصمیمات جدی‌تر دربارۀ آن فکری اساسی کرد.
محل کار آزاردهنده چگونه است؟
اصطلاح «محل کار آزاردهنده» را می‌توان برای توصیف آن دسته از محل‌های کاری استفاده کرد که در آن فضا و جو منفی به آرامش روانی کارکنان آسیب می‌رساند و باعث ایجاد کشمکش بین همکاران یا کاهش بهره‌وری می‌شود.
یک فضای کاری آزاردهنده چنین ویژگی‌هایی دارد:
-
توهین کلامی: اغلب از زبان توهین‌آمیز استفاده می‌شود. کارمندان توسط مدیر یا مافوق خود تحقیر یا تهدید می‌شوند. اختلاف‌نظر یا تحمل نمی‌شود یا سرکوب می‌شود و فضای تخریب اعضا باز است.
-
ارتباطات ضعیف: عدم حس راحتی، نداشتن اعتماد به مافوق یا ترس از او از دیگر شاخصه‌های یک محیط آزاردهنده است. ارتباطات ضعیف با مدیر یا مافوق، مشورت، اعلام مشکلات یا حتی دادن خبرهای بد را سخت می‌کند و نتیجۀ آن می‌شود ناتوانی در تصمیم‌گیری به‌موقع و پرداخت بهای سنگین‌تر.
-
حجم کاری نامتعادل: بعضی از کارمندان در طول روز کار زیادی ندارند تا انجام دهند اما بعضی دیگر باید ساعات زیادی را خارج از وقت کاری خود نیز کار کنند تا بتوانند مسئولیتی که به آن‌ها سپرده شده را به انجام برسانند. این وضعیت باعث ایجاد نارضایتی در بین همکاران و عامل مهمی در ترک کار تعداد زیادی از کارمندان است.
-
خلق‌وخو ضعیف: این انتظار که همه همیشه شاد یا با انگیزه باشند، انتظاری غیرواقعی است. اما اگر اکثر کارمندان بیشتر اوقات خلق‌وخوی شاداب، پرانرژی یا خوبی ندارند، بسیار کم باهم صحبت می‌کنند یا به‌ندرت می‌خندند و این‌طور به نظر می‌رسد که به کاری که انجام می‌دهند اهمیتی نمی‌دهند، در واقع این وضعیت اسفناک و خطرناک است.
چگونه می‌توانم در محل کارم امنیت روانی بیشتری ایجاد کنم؟
اهمیت به سلامت روان و تندرستی یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در مباحث خودمراقبتی کارمندان مطرح می‌شود. این خودمراقبتی از مراقبت برای خواب کافی تا مراجعه به درمانگر برای گفتگو درباره احساس‌هایی نظیر اضطراب و غم را شامل می‌شود. گاهی احساس آزار نسبت به محیطی، به عدم درک و تحمل خودمان بازمی‌گردد. یک مشاور خوب شما را در تشخیص این مسئله یاری می‌کند.
مرحله بعد در میان گذاشتن مسئله است. بهتر است موضوع آزاردهنده در محیط کار را با یک سرپرست یا یک همکار مورد اعتماد در میان بگذارید. ممکن است با مشورت و کمک طرف مقابل بتوانید اقداماتی موثر برای کاهش آزارها انجام دهید. همچنین گزارش سوءاستفاده‌های کلامی و آزار و اذیت آشکار به بخش منابع انسانی یک سازمان به شخص آزاردهنده این هشدار را می‌دهد که توسط ناظری جدی‌تر مورد نظارت است تا کنترل‌شده‌تر رفتار کند.
اگر در نهایت راهکارهای بالا جوابگو نبودند، کنترل کردن و محدود کردن فضا می‌تواند کمک شایانی کند. تعیین مرزهای محکم و جدی کارآمد است؛ مثلا هر روز بلافاصله بعد از اتمام کار از محیط خارج شوید یا در ساعات غیر کاری مسائل کاری را کنار بگذارید تا موضوعات آزاردهنده آن وارد محیط خانواده نشود.
خواب کافی، داشتن یک رژیم غذایی سالم و صرف زمان کافی برای ورزش، همگی می‌توانند خلق‌وخوی شما را بهبود بخشند و شما را در برابر استرس‌های روزانه محیط کاری مقاوم‌تر کنند. در نهایت، صحبت کردن با یک درمانگر در مورد احساس‌های ناخوشایند یا دیگر کشمکش‌های رایج در محل کار، می‌تواند به شما کمک کند تا استراتژی‌هایی را متناسب با شخصیت خودتان، برای تبدیل کردن یک محیط کار آزاردهنده به یک فضای بهتر به‌کار ببرید.
