اولین وب‌سایت تاریخ در سال ۱۹۹۱ ایجاد شد. اینترنت از آن روزهای نخستین به طور قابل توجهی پیشرفت کرد و در حال حاضر بیش از ۵ میلیارد کاربر فعال دارد که تقریبا ۶۳ درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شود. برخی معتقدند پارادایم جدیدی برای اینترنت در راه است که به نام وب ۳.۰ (Web 3.0) شناخته می‌شود. آن‌ها ادعا می‌کنند نسل بعدیِ مجموعه‌ای از فناوری‌ها می‌توانند به اندازه وب ۱.۰ (Web 1.0) در دهه ۱۹۹۰ جامعه را متحول کنند.
علی‌رغم این ادعاهای بزرگ، مفهوم وب ۳.۰ می‌تواند هم گیج‌کننده و هم دست‌نیافتنی باشد. در این مقاله درباره تاریخچه وب ۳.۰ صحبت می‌کنیم تا مفهوم آن را بهتر درک کنید.
وب ۱.۰ (Web 1.0) ؛ وب استاتیک (ایستا)
اولین نسخه از اینترنت، «وب ایستا» یا «وب استاتیک» نامیده می‌شد. این نسخه از صفحات وب فقط قابل خواندن بودند و ويژگی‌های تعاملی کمی داشتند. وب ۱.۰ چیزی فراتر از مرور صفحات ایستا ارائه نمی‌داد و تولید محتوا به صورت محدود انجام و اطلاعات به سختی پیدا می‌شدند.
وب ۲.۰ (Web 2.0) ؛ وب داینامیک (پویا)
در اکتبر ۲۰۰۴، دو شرکت O’Reilly Media و MediaLive اولین کنفرانس وب ۲.۰ را برگزار کردند تا میزبان مجموعه‌ای از برنامه‌های نرم‌افزاری جدید ساخته‌شده بر بستر وب باشند.
در اواخر سال ۲۰۰۵، یوتیوب راه‌اندازی شد. این سایت به اشتراک‌گذاری ویدئو قسمت بزرگی از انقلاب وب ۲.۰ بود که نشان‌دهنده گذر اینترنت به عصری از محتوای پویا به حساب می‌آمد. کاربران حالا می‌توانستند با صفحات وب تعامل داشته باشند، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به تولید محتوا بپردازند.
برای بسیاری، بزرگ‌ترین نماد این دوران ظهور شبکه‌های اجتماعی است. خیلی سریع گوشی‌های هوشمند نیز به دنبال آن آمدند و با عرضه اولین آیفون در سال ۲۰۰۷ این فرآیند اوج گرفت.
پس از مدت کوتاهی، همه توانستند به طور همزمان محتوا ایجاد کنند، به اشتراک بگذارند و درباره آن نظر دهند. اگر وب ۱.۰ نسخه قابل خواندن محتوا بود، وب ۲.۰ را می‌توان به عنوان محتوای قابل خواندن و نوشتن شناخت یا همان چیزی که امروزه آن را به عنوان اینترنت می‌شناسیم.
وب ۳.۰ (Web 3.0) چیست؟
وب ۳.۰ ما را به اینترنت با قابلیت خواندن، نوشتن و مالکیت می‌رساند. وب ۳.۰ در حال حاضر بیشتر مجموعه‌ای از ایده‌هاست و به سختی می‌توان تعریفی دقیق از آن ارائه داد. برای توسعه‌دهندگان و علاقمندان به ارزهای دیجیتال، وب ۳.۰ شامل مفاهیم و فناوری‌هایی از جمله تمرکززدایی، اقتصادهای مبتنی بر توکن و بلاک‌چین است که در قلب ارزهای دیجیتال قرار دارد.
این تعریف و دیدگاه از وب ۳.۰ تمایل به داشتن نسخه‌ای دمکراتیک‌تر از دنیای آنلاین امروزی دارد. این دیدگاه حول محور مالکیت می‌چرخد که کنترل را از شرکت‌های بزرگِ داده و دیگر نهادهای مرکزی می‌گیرد و به عموم مردم می‌دهد. این همان چیزی است که از آن به عنوان «تمرکززدایی» نام برده می‌شود.
تمرکززدایی به این معناست که کاربران اینترنت می‌توانند بدون واسطه معاملات خود را انجام دهند و قدرت را از نهادهای کنترل‌کننده بگیرند. در این دیدگاه، روی حریم خصوصی کاربران، شفافیت و مالکیت تأکید بیشتری می‌شود و اینجاست که ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین وارد می‌شوند. ارزهای دیجیتال و اقتصاد مبتنی بر توکن مدل تمرکززدایی را تسهیل و این امکان را فراهم می‌کنند تا اطلاعات در یک دفتر کل توزیع‌شده ذخیره و از پوشش هر نهاد کنترل‌کننده‌ای خارج شود.
با وجود ادعاهای دمکراتیک‌سازی که توسط برخی از پروژه‌های ارز دیجیتال مطرح می‌شود و ادعا می‌کنند دارندگان توکن می‌توانند در مدیریت شرکت کنند، انتقادی که به طور گسترده به وب ۳.۰ وارد می‌شود این است که کنترل آن دست سرمایه‌گذاران خطرپذیر [1] و پذیرندگان اولیه [2] است.
فناوری‌های وب ۳.۰
مسیرهای متفاوتی برای توسعه وب ۳.۰ در آینده وجود دارد. در ادامه به تعدادی از تکنولوژی‌های وب ۳.۰ که امروزه در حال استفاده و بهره‌برداری هستند می‌پردازیم.
امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های وب ۳.۰، DeFi [3] یا امور مالی غیرمتمرکز است. در واقع DeFi به دنبال انقلاب در بخش مالی است و نیاز به مقامات و نهادهای مرکزی مانند بانک‌ها، پردازشگران پرداخت و سایر واسطه‌ها را از بین می‌برد و به جای آن‌ها یک سیستم مالی نظیر به نظیر (Peer-to-Peer) جایگزین خواهد شد که روی بلاک‌چین قرار دارد. طرفداران این دیدگاه معتقدند این رویکرد می‌تواند هزینه‌ها را کاهش، سرعت تراکنش‌ها را افزایش و سرمایه را به طور مؤثرتری تخصیص دهد.
مانند اکثر برنامه‌های وب ۳.۰، شفافیت نیز بهبود خواهد یافت، چرا که تمام مبالغ دریافت و پرداخت شده و سایر داده‌ها در بلاک‌چین و به صورت عمومی برای همه در دسترس خواهد بود.
این فناوری برای برخی از حوزه‌های قضایی دسترسی بهتری فراهم می‌کند و DeFi برای هر کسی که به اینترنت دسترسی دارد، بدون نیاز به مدارک یا تأیید شخص ثالث قابل استفاده خواهد بود.
طرفداران DeFi معتقدند با استفاده از این فناوری می‌توان بیشتر از آن چه که بانک‌ها و سایر واسطه‌های مالی ارائه می‌دهند (سپرده‌های بانکی، وام، تجارت دارایی، بیمه و غیره) به دست آورد.
چند نمونه از پروتکل‌های محبوب DeFi یعنی یونی‌سواپ (UNI)، آوه (AAVE) و چین‌لینک (LINK) هستند که برای انجام تراکنش‌های مالی طراحی شده‌اند.
توکن‌های غیرقابل تعویض (NFTs)
توکن‌های غیرقابل تعویض (NFTها) [4] دسته‌ای از دارایی‌های دیجیتال هستند که روی بلاک‌چین قرار دارند.
هر NFT منحصربه‌فرد (غیرقابل تعویض) است و هیچ دو NFT یکسان نیستند. این مورد با مثلا دلار در تضاد است؛ دلار قابل تعویض است و هر یک دلار دقیقا مثل هر دلار دیگری است.
طرفداران NFTها کاربردهای بالقوه زیادی برای آن‌ها متصور هستند، اما تا امروز تنها استفاده گسترده از آن‌ها برای آثار هنری دیجیتال بوده است.
با شروع زمستان (دوران رکود) کریپتو در سال ۲۰۲۰، بازار NFT سقوط کرد. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و منتقدان دنیای هنر، NFTها را چیزی بیش از یک حباب سفته‌بازی [5] نمی‌دانستند. با شتاب گرفتن بازار کریپتو در سال ۲۰۲۱، فروش‌های چند میلیون دلاری از آثار هنری دیجیتال NFT رایج شد.
دنیای کریپتو از NFTها ناامید نشد و طرفداران وب ۳.۰ آن‌ها را برای تأیید مالکیت معنوی، احراز اصالت اسناد و ویژگی‌های مختلف بازی‌های کریپتو مفید می‌دانند.
هم‌چنین آن‌طور که «گیورگی خازارادزه» [6]، مدیرعامل پلتفرم تجارت کریپتو آروکس (Aurox) می‌گوید: «NFTها می‌توانند جنبه‌های مختلفی از زندگی روزمره ما را تغییر دهند. شناسایی غیرقابل دستکاری، فروش بلیط کنسرت و بسیاری موارد دیگر از جمله کاربردهای NFTها هستند. اما در حال حاضر، هم‌چنان بسیار سفته‌بازانه هستند.»
بسیاری از انواع ارزهای دیجیتال معامله‌شده از NFTها روی بلاک‌چین‌های خود پشتیبانی می‌شوند؛ اتریوم (ETH)، سولانا (SOL) و آوالانچ (AVAX) نمونه‌هایی از این ارزها هستند.
سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAOs)
سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAOs) [7] ممکن است پیچیده به نظر برسند، اما مفهوم پایه‌ای آن‌ها ساده است. در واقع DAO گروهی است که برای هدفی مشترک تشکیل می‌شود و قوانین، برنامه‌ها و اهداف آن همه روی بلاک‌چین کدگذاری می‌شوند.
گروه‌های DAO توسط اعضای خود کنترل می‌شوند. طرفداران ادعا می‌کنند DAO بدون هرگونه سلسله مراتب، بوروکراسی، تشریفات اضافی و معمولا بر اساس ساختار دموکراتیک فعالیت می‌کند. در این ساختار، آراء بر اساس تعداد توکن‌های رمزنگاری که کاربران در اختیار دارند، صادر می‌شوند.
«فلیس گورودو» [8]، مدیرعامل شرکت eMerge Americas، می‌گوید «آنچه یک DAO را برای بسیاری از کاربران جذاب می‌کند این است که تمام تراکنش‌های مالی روی بلاک‌چین ثبت می‌شوند و امکان هرگونه دخالت شخص ثالث را حذف می‌کنند.»
او هم‌چنین می‌گوید «به جای دخالت شخص ثالث، تراکنش‌ها از طریق قراردادهای هوشمند غیرقابل تغییر و شفاف انجام می‌شوند. جدا از ساختار عمودی و سنتی شرکت‌ها متشکل از مدیران اجرایی، هیئت مدیره و سرمایه‌گذاران، یک DAO این امکان را فراهم می‌کند تا تمام اعضاء درگیر باشند و در صورت نیاز به تغییرات، رأی بدهند.»
چگونه می‌توان در وب ۳.۰ سرمایه‌گذاری کرد؟
آینده‌پژوهان می‌گویند وب ۳.۰ بخش اساسی تکامل همیشگی اینترنت خواهد شد. اگر این بینش به واقعیت بپیوندد، می‌تواند برای سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان پتانسیل‌های قابل توجهی به ارمغان بیاورد.
اگر به این چشم‌انداز باور داشته باشید، خرید ارزهای دیجیتال رمزنگاری‌شده (Cryptocurrencies) راهی آسان برای دسترسی به وب ۳.۰ است. می‌توانید ارزهای رمزنگاری‌شده‌ای که از DAOها و پروتکل‌های DeFi پشتیبانی می‌کنند خریداری کنید یا به صورت NFT آثار هنری دیجیتال بخرید.
فقط به خاطر داشته باشید وب ۳.۰ در مراحل آغازین خود قرار دارد. این نوع سرمایه‌گذاری‌ها به شدت سفته‌بازانه هستند و باید با مشاوران مالی مورد بحث قرار بگیرند.
[1] Venture Capitalists
[2] Early Adopters
[3] Decentralized Finance
[4] Non-fungible Token
[5] Speculation
[6] Girogi Khazaradze
[7] Decentralized Autonomous Organization
[8] Felice Gorodo
