اینترنت در قرن بیست و یکم، اساس و بنیان منبع بی‌پایانی از اطلاعات در جهان است که سیستم ارتباطی، انتقال دانش و نظام آموزشی را متحول کرده است. این تحول، پیشرفت‌هایی در تمام زمینه‌ها به ارمغان آورده و به خلق کالاها، خدمات و ایده‌های جدید برای پیشرفت دانش و رفاه جامعه کمک کرده است. اینترنت صرفاً یک فناوری نیست، بلکه دستاوردی فرهنگی است که فرهنگ‌های مختلف را به هم متصل می‌کند و افراد را راحت‌تر گرد هم می‌آورد و به ظهور اشکال جدیدی از بیان در هنر، نوآوری و انتقال عظیم دانش کمک می‌کند.
در این مقاله و به مناسبت روز جهانی اینترنت به بررسی تاریخچه اینترنت از ابتدا تا امروز می‌پردازیم و مزایا و معایب آن را با هم بررسی می‌کنیم.
اینترنت چیست؟
اینترنت، ابزاری چندرشته‌ای و ظریف است که بدون هیچ محدودیت جغرافیایی ما را در یک واحد جمع می‌کند تا بتوانیم اطلاعات و داده‌ها را در کسری از زمان از یک طرف جهان به طرف دیگر به اشتراک بگذاریم. در سناریوی کنونی، اینترنت به عنوان یک مرکز اطلاعاتی استفاده می‌شود و به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها تبدیل شده است. استفاده از اینترنت در سرتاسر جهان به طور انفجاری در حال رشد است و به شدت بر رفتار مردم و جامعه تأثیر می‌گذارد. در ۲۵ سال گذشته، سبک زندگی ما به طرز چشمگیری با افزایش نفوذ اینترنت تغییر کرده است.
اینترنت به قدری برای کسب‌وکار، آموزش، ارتباطات و سرگرمی حیاتی شده که دیگر به عنوان یک دسترسی لوکس برای عده‌ای محدود و ثروتمند در نظر گرفته نمی‌شود و به عنوان یک منبع ضروری برای همه شناخته می‌شود. اینترنت به‌طور چشمگیری زندگی را تغییر داده و سیستم ارتباطات اجتماعی فعلی را به گونه‌ای انقلابی متحول کرده که به یکی از موارد مورد علاقه ما برای ارتباطات روزمره تبدیل شده و زندگی انسان‌ها را به سطح جدیدی ارتقاء داده است.
اینترنت به حوزه‌های مختلفی از زندگی، مانند تحقیقات، شبکه‌های ارتباطی، کسب‌وکار و بخش بانکداری راه یافته است. یکی از مزایای کلیدی اینترنت در حوزه آموزش، دسترسی به کتابخانه‌ها، دایره‌المعارف‌ها، گالری‌های هنری، آرشیوهای خبری و سایر منابع اطلاعاتی از هر نقطه‌ای در جهان است. امروزه تقریباً هر چیزی، از سفارش یک پیتزا تا به اشتراک‌گذاری لحظاتی با دوستان، از طریق اینترنت قابل انجام است.
اینترنت خود «شبکه‌ای از شبکه‌ها» است که از طریق اتصالات بی‌سیم و سایر تکنیک‌ها به هم متصل و از زمان تأسیس به‌طور قابل توجهی دگرگون شده است. در روزهای اولیه، اینترنت یک شبکه ایستا بود که برای انتقال حجم بسیار کمی داده یا یک پیام کوتاه بین دو ترمینال و برای ایجاد یک مخزن اطلاعات طراحی شده بود، جایی که محتوا فقط توسط برنامه‌نویسان خبره منتشر و نگهداری می‌شد. اما امروزه، بارگذاری و دانلود مقادیر زیادی اطلاعات از طریق غول‌های الکترونیکی مختلف امکان‌پذیر شده است و حالا همه ما ناشر، نویسنده و خالق محتوا هستیم.
در دهه گذشته، تعداد کاربران اینترنت در سرتاسر جهان به طرز قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است. هند در سال ۲۰۲۰ حدود ۷۰۰ میلیون کاربر اینترنتی داشت و این تعداد به طور روزافزونی در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۹۷۴ میلیون کاربر برسد، یعنی تعداد کاربران جدید به حدود ۳۰۰ میلیون تا سال ۲۰۲۵ افزایش خواهد یافت. به طور کلی، تقریباً ۴.۶۶ میلیارد نفر در سرتاسر جهان در زندگی روزمره خود از اینترنت استفاده می‌کنند. در آغاز سال ۲۰۲۱، نزدیک به ۶۰ درصد از جمعیت جهان از اینترنت استفاده می‌کردند. آمارها پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۲۲، تعداد کاربران اینترنت به شش میلیارد نفر خواهد رسید که ۷۵ درصد از جمعیت جهان و تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۷.۵ میلیارد کاربر اینترنتی خواهد بود که ۹۰ درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شود.
تولد و ظهور اینترنت
ریشه‌های ظهور اینترنت به اوایل دهه ۱۹۶۰ و دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا نگران حفظ ارتباطات در صورت وقوع حمله هسته‌ای بود. این نگرانی منجر به توسعه آرپانت (ARPANET)، شبکه آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته شد که هدف آن ایجاد یک شبکه غیرمتمرکز از کامپیوترها بود. ایده این بود که چندین کامپیوتر به هم متصل شوند به طوری که حتی اگر بخشی از شبکه آسیب ببیند، بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
در سال ۱۹۶۹، آرپانت با موفقیت، چهار دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس (UCLA)، دانشگاه استنفورد، دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا و دانشگاه یوتا را به هم متصل کرد. این نقطه‌عطف، اولین مورد از شبکه‌ای بود که توانست داده‌ها را بین کامپیوترها منتقل کند و پایه‌های اینترنت مدرن را بنا نهاد.
توسعه فناوری‌های کلیدی
در طول دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، چندین فناوری کلیدی توسعه یافت که اینترنت را قابل دسترسی‌تر و کاربردی‌تر کرد. در سال ۱۹۷۱، «ری تاملینسون»[1] اولین ایمیل را ارسال کرد و از علامت «@» برای تمایز بین کاربر و دستگاه استفاده کرد. ایمیل به سرعت به یک کاربرد محبوب برای کاربران آرپانت تبدیل شد و به عنوان یک راهکار مؤثر برای تبادل اطلاعات میان پژوهشگران و متخصصان در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی مورد استفاده قرار گرفت.
پروتکل TCP/IP
توسعه دیگری که اهمیت زیادی داشت، ایجاد پروتکل TCP/IP (پروتکل کنترل انتقال/پروتکل اینترنت)[2] توسط «وینتون سرف»[3] و «رابرت کان»[4] در میانه دهه ۱۹۷۰ بود. TCP/IP روشی استاندارد برای ارتباط میان شبکه‌های مختلف فراهم کرد و به طور مؤثری شبکه‌های جداگانه را به یک وب متصل تبدیل کرد. این پروتکل به دلیل قابلیت اطمینان و انعطاف‌پذیری‌اش، به سرعت به عنوان استاندارد جهانی پذیرفته شد و هنوز هم ساختار اصلی اینترنت امروز را تشکیل می‌دهد.
اختراع وب‌سایت جهانی
اختراع وب‌سایت جهانی توسط «تیم برنرز-لی»[5] در سال ۱۹۸۹، شاید مهم‌ترین توسعه بود. «برنرز-لی» سیستمی از اسناد هایپرمتن را ایجاد کرد که می‌توانستند از طریق اینترنت به هم متصل شوند. این سیستم از زبانی به نام HTML (زبان نشانه‌گذاری هایپرمتن)[6] و پروتکلی به نام HTTP (پروتکل انتقال هایپرمتن)[7] استفاده می‌کرد. معرفی مرورگرهای وب، از جمله موزاییک در سال ۱۹۹۳، وب‌سایت جهانی را برای عموم مردم قابل دسترسی کرد و باعث انفجاری در استفاده از اینترنت شد.
توسعه فناوری پهن‌باند
توسعه فناوری پهن‌باند در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ استفاده از اینترنت را بیشتر تسریع کرد. پهن‌باند اتصالات اینترنتی سریع‌تر و قابل‌اطمینان‌تری را نسبت به اتصالات دیال‌آپ (Dial-up) اولیه ارائه کرد. این امر امکان ظهور اپلیکیشن‌های پرحجم‌تری مانند پخش ویدئو و بازی‌های آنلاین را فراهم کرد.
گسترش اینترنت
دهه ۱۹۹۰ شاهد رشد سریع استفاده از اینترنت بود. ایجاد مرورگرهای وب کاربرپسند و موتورهای جستجو مانند Netscape Navigator و Yahoo! دسترسی به اینترنت را آسان‌تر کرد. کسب‌وکارها شروع به درک پتانسیل اینترنت کردند که منجر به رونق دات‌کام شد. شرکت‌هایی مانند آمازون، eBay و گوگل در این دوره تأسیس شدند و به طور بنیادی نحوه خرید، ارتباط و دسترسی به اطلاعات را تغییر دادند.
انقلاب شبکه‌های اجتماعی
اواسط دهه ۲۰۰۰ شاهد ظهور پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی بود که تأثیر عمیقی بر نحوه تعامل و اشتراک‌گذاری اطلاعات میان افراد گذاشت. MySpace که در سال ۲۰۰۳ راه‌اندازی شد، یکی از اولین سایت‌های محبوب شبکه‌های اجتماعی بود. اورکات (زودی پس از آن، فیسبوک در سال ۲۰۰۴ به بازار آمد و به سرعت به پلتفرم غالب شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد.
دیگر پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام و لینکدین نیز پدید آمدند و هر کدام روش‌های منحصر به فردی برای ارتباط و اشتراک محتوا ارائه دادند. شبکه‌های اجتماعی نه تنها تعاملات شخصی را متحول کردند، بلکه تأثیر قابل توجهی بر بازاریابی کسب‌وکارها، سیاست و انتشار اخبار داشتند.
تأثیر اقتصادی اینترنت
اینترنت تأثیر عمیق و گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی داشته است. از تغییرات در روش‌های خرید و فروش گرفته تا تأثیر بر مشاغل و سیستم‌های مالی، اینترنت به عنوان یک نیروی محرکه در تحول اقتصاد عمل کرده است.
تحول در خرده‌فروشی
خرده‌فروشی الکترونیکی (E-commerce) به شکل قابل توجهی نحوه خرید و فروش کالاها را تغییر داده است. این تحولات باعث شده است که کسب‌وکارها بتوانند به مشتریان در سرتاسر جهان دسترسی پیدا کنند.
- پلتفرم‌های بزرگ: شرکت‌هایی مانند آمازون و علی‌بابا، بازارهای آنلاین وسیعی را ایجاد کرده‌اند که دامنه گسترده‌ای از محصولات و خدمات را ارائه می‌دهند. این شرکت‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین، تجربه خرید راحت و سریع را برای مصرف‌کنندگان فراهم کرده‌اند.
- کاهش هزینه‌ها: با انتقال فروش به بستر اینترنت، هزینه‌های مرتبط با اجاره فروشگاه‌های فیزیکی و نیروی انسانی کاهش یافته است. این امر به کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا قیمت‌های رقابتی‌تری را ارائه دهند.
ظهور اقتصاد گیگ
اقتصاد گیگ به نوعی از بازار کار اشاره دارد که در آن افراد به صورت مستقل و پروژه‌ای کار می‌کنند. اینترنت بستر مناسبی برای ایجاد این نوع شغل‌ها فراهم کرده است.
- پلتفرم‌های ارتباطی: پلتفرم‌هایی مانند اوبر[8]، ایربی‌ان‌بی[9] و فیور[10]، ارائه‌دهندگان خدماتی را متصل می‌کند که به‌طور مستقل کار می‌کنند. این پلتفرم‌ها فرصت‌های جدیدی برای کار و درآمد ایجاد کرده‌اند، به‌ویژه برای افرادی که به دنبال شغل‌های انعطاف‌پذیر و بدون محدودیت‌های سنتی هستند.
- فرصت‌های جدید: اینترنت باعث ایجاد فرصت‌های جدید درآمدزایی شده، هرچند که نگرانی‌هایی درباره حقوق کارگران و امنیت شغلی نیز به وجود آورده است. به عنوان مثال، فریلنسرها ممکن است از نبود مزایای کاری نظیر بیمه و حقوق بازنشستگی رنج ببرند.
ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین
اینترنت همچنین موجب ظهور ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین شده است.
- نوآوری‌ها: بیت‌کوین به عنوان بارزترین مثال، نشان‌دهنده این تحولات است. ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین می‌توانند سیستم‌های مالی سنتی را مختل کنند و اشکال جدیدی از معاملات اقتصادی ایجاد کنند.
- تأثیر بر سیستم‌های مالی: این نوآوری‌ها به کسب‌وکارها و افراد امکان می‌دهد تا بدون نیاز به واسطه‌های مالی مانند بانک‌ها، تراکنش‌های خود را انجام دهند. این امر می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت تراکنش‌ها شود.
تأثیرات فرهنگی اینترنت
از لحاظ فرهنگی، اینترنت به طور چشمگیری نحوه مصرف رسانه و سرگرمی را متحول کرده است. سرویس‌های استریم مانند نت‌فلیکس[11]، یوتیوب[12] و اسپاتیفای[13] شیوه تماشای فیلم‌ها، گوش دادن به موسیقی و مصرف محتوا را تغییر داده‌اند. اینترنت همچنین امکان تولید محتوا را دموکراتیک کرده است، به طوری که هر کسی با یک اتصال اینترنتی می‌تواند وبلاگ‌ها، ویدیوها و موسیقی‌های خود را منتشر کرده و به یک مخاطب جهانی دسترسی پیدا کند.
علاوه بر این، اینترنت نقش حیاتی در حفظ و انتشار میراث فرهنگی ایفا کرده است. آرشیوهای دیجیتال و موزه‌های آنلاین این امکان را فراهم می‌کنند که به مدارک تاریخی، آثار هنری و آثار فرهنگی از هر نقطه‌ای از جهان دسترسی پیدا شود.
این تحولات فرهنگی نه تنها الگوهای سرگرمی را تغییر داده‌اند، بلکه در شکل‌گیری هویت فرهنگی و تعاملات اجتماعی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. اینترنت به عنوان یک بستر برای تبادل نظر و تجربیات فرهنگی عمل می‌کند، که موجب تقویت تنوع و غنای فرهنگی می‌شود.
این دگرگونی‌ها همچنین چالش‌هایی را به همراه دارند. برای مثال، گاهی اوقات فراوانی اطلاعات و محتوای غیرمعتبر می‌تواند به سردرگمی مخاطبان منجر شود و این نیاز به تفکر انتقادی را در مصرف رسانه‌ها افزایش می‌دهد.
تأثیرات سیاسی اینترنت
از لحاظ سیاسی، اینترنت تأثیرات مثبت و منفی متعددی داشته است.
از یک سو، اینترنت امکان مشارکت و فعالیت‌های سیاسی بیشتری را فراهم کرده است. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی برای سازماندهی اعتراضات، افزایش آگاهی درباره مسائل اجتماعی و بسیج رأی‌دهندگان به کار گرفته شده‌اند. «بهار عربی»[14] در اوایل دهه ۲۰۱۰ نمونه بارزی است که نشان می‌دهد چگونه اینترنت می‌تواند تغییرات سیاسی را تسهیل کند.
از سوی دیگر، اینترنت همچنین به عنوان ابزاری برای انتشار اطلاعات نادرست و پروپاگاندای سیاسی استفاده شده است. اخبار جعلی و اطلاعات غلط می‌توانند به سرعت در فضای آنلاین پخش شوند و بر افکار عمومی و انتخابات تأثیر بگذارند. مسئله تنظیم دسترسی به اینترنت و تعادل بین آزادی بیان و جلوگیری از آسیب همچنان یک بحث جاری است.
تأثیرات مثبت اینترنت
دسترسی سریع
اینترنت دسترسی سریع را برای کاربران فراهم می‌کند تا از طریق دستگاه‌ها و برنامه‌های مختلف به سراسر جهان متصل شوند. این دسترسی دستگاه‌های شما را در هر نقطه‌ای از دنیا هوشمندتر می‌کند و به آن‌ها امکان دسترسی سریع به ارتباطات جهانی را می‌دهد.
ذخیره‌سازی ابری
ذخیره‌سازی یا محاسبات ابری یکی از مزایای اصلی اینترنت است که امکان اتصال به کامپیوترهای شخصی و خدمات ابری برای ذخیره‌سازی داده‌های خصوصی را فراهم می‌کند. این خدمات، ذخیره‌سازی و خدماتی مقرون‌به‌صرفه را برای دستگاه‌های مختلف ارائه می‌دهد.
صرفه‌جویی در زمان، پول و انرژی
علاوه بر سرعت، قابلیت اطمینان و تأثیر گسترده، اینترنت به کاربران روش‌های سودمند و مقرون‌به‌صرفه‌ای ارائه می‌دهد که موجب صرفه‌جویی در زمان، پول و انرژی می‌شود.
خدمات آنلاین
بدون شک، خدمات آنلاین در اینترنت رونق گرفته و به افراد کمک می‌کند تا با دیگران در سراسر جهان ارتباط برقرار کرده و همکاری کنند؛ برای مثال، استفاده از ایمیل برای ارتباط با دوستان و خانواده، مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها برای خرید و فروش کالاها و خدمات دیجیتال و همچنین آموزش دیجیتال از طریق پلتفرم‌هایی مثل گوگل، Coursera، لینکدین و غیره.
تأثیرات منفی اینترنت
اگرچه اینترنت به یکی از محرک‌های کلیدی تحول اجتماعی تبدیل شده و بهترین چیزی است که برای جامعه بشری اتفاق افتاده است، اما استفاده بیش از حد از اینترنت تأثیرات مضری بر انسان‌ها و جامعه نیز دارد. مردم شروع به استفاده از شبکه‌های اجتماعی بدون آگاهی واقعی از خطرات آن کرده‌اند؛ نظرات نامناسبی در پروفایل‌ها منتشر می‌کنند، تصاویر و فیلم‌های خصوصی را افشا می‌کنند که هر روز در سرخط اخبار دیده می‌شود و حتی فعالیت‌های جنایی شامل قاچاق داده‌های خصوصی نیز اتفاق می‌افتد. با دسترسی و قابلیت جابجایی رسانه‌های جدید، اعتیاد به اینترنت (IA)[15] به عنوان یک مشکل بالقوه در جوانان ظهور کرده است که به استفاده بیش از حد از کامپیوتر اشاره دارد که با زندگی روزمره آن‌ها تداخل پیدا می‌کند. دیگر آسیب‌ها و معایب اینترنت به شرح زیر است.
جرایم سایبری
با رشد سریع و توسعه اینترنت، این فضا به ابزاری برای جرایم سایبری مبتنی بر کامپیوتر تبدیل شده است. این جرایم شامل سرقت داده‌ها، هرزنامه‌نگاری، پولشویی، سرقت اطلاعات کارت اعتباری و هویت، توزیع ویروس‌ها، کلاهبرداری و خرابکاری رایانه‌ای و آزار و اذیت و اخاذی از کودکان و بزرگسالان می‌شود.
بسیاری از افراد تاکنون قربانی جرایم سایبری شده‌اند، چرا که این نوع جرایم با سرعتی نگران‌کننده در حال افزایش است و مدیریت امنیت فضای سایبری به یکی از مسائل جدی امنیت ملی و امنیت نظامی در سطح جهان تبدیل شده است.
سلامت جسمی
استفاده بیش از حد و نامناسب از اینترنت از جنبه‌های گوناگون تأثیرات جدی بر سلامت جسمی دارد، از جمله اضطراب سلامتی و سایبرکندریا[16] (خودبیمار پنداری)، درد گردن، اضطراب، استرس، اعتیاد، بی‌خوابی، فشار چشم، اختلالات خوردن و چاقی.
افرادی که با اعتیاد به اینترنت (IAD)[17] مواجه هستند، معمولاً با سایر مشکلات نیز درگیر هستند، مانند خشم و نارسایی هیجانی (آلکسی‌تایمیا)[18]، اختلالات عاطفی، کیفیت پایین خواب و وابستگی به الکل.
اعتیاد به اینترنت
- استفاده بیش از حد و بدون کنترل از اینترنت می‌تواند منجر به اعتیاد شود که این اعتیاد ممکن است شامل اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری، روابط آنلاین، سایبرسکس، وسواس اینترنتی و جستجوی اطلاعات به صورت وسواسی باشد.
محتوای غیرقانونی/ نامناسب
- محتوای نامناسب شامل اطلاعات نادرستی است که می‌تواند رفتارهای غیرقانونی یا خطرناک را تشویق کند. این محتوا می‌تواند به صورت پورنوگرافی، خشونت، رفتارهای افراطی، جنایی و ضد اجتماعی و محتوای توهین‌آمیز در شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها وجود داشته باشد که تروریسم یا نفرت را تشویق می‌کند.
گسترش نفرت/ تروریسم
- توزیع سریع سخنرانی‌های نفرت‌پراکن و پروپاگاندا تروریسم از طریق اینترنت در سال‌های اخیر به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است. اینترنت به یک بستر برای تشویق عمومی نفرت‌های قومی، نژادی و مذهبی و تروریسم تبدیل شده است.
این تأثیرات منفی نیاز به توجه و اقدام‌های لازم دارند تا بتوان از آسیب‌های جدی که ممکن است به جامعه و فرد وارد شود جلوگیری کرد. درک این مسائل و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش آسیب‌ها و افزایش استفاده مثبت از اینترنت کمک کند.
پایان سخن
در چند دهه گذشته، اینترنت به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی همه تبدیل شده و ابزار بسیار مهمی برای جامعه امروزی است. اینترنت به طرز عمیقی ارتباطات، منابع اطلاعاتی، کارهای روزمره، آموزش، یادگیری و سرگرمی ما را دگرگون کرده است. این تحول گسترده به افراد امکان داده تا هر نوع وظیفه‌ای را به آسانی انجام دهند و دسترسی سریع و راحت به اطلاعات گسترده فراهم کرده و با صرفه‌جویی در وقت، انرژی و پول، خدمات متنوعی مانند تجارت الکترونیک، کنفرانس‌های ویدئویی/صوتی، ایمیل، آموزش دیجیتال و تراکنش‌های مالی، کار در خانه، همکاری و دسترسی به نیروی کار جهانی را امکان‌پذیر کرده است.
[1] Ray Tomlinson
[2] Transmission Control Protocol/Internet Protocol
[3] Vinton Cerf
[4] Robert Kahn
[5] Tim Berners-Lee
[6] HyperText Markup Language
[7] HyperText Transfer Protocol
[8] Uber
[9] Airbnb
[10] Fiver
[11] Netflix
[12] Youtube
[13] Spotify
[14] Arab Spring
[15] Internet Addiction
[16] Cyberchondria
[17] Internet Addiction Disorder
[18] Alexithymia
